Ege'nin Türkleşmesinden Sonra Balkanlar'a Sarkan Emir, Gazi, Şeyh, Dede ve Baba'lar

   Baba, Bey ve Dede Sıfatları.

   

Tarikatlarda bir makam karşılığında olmasına karşılık Baba’lar aynı zamanda Bey’dirler. Bunlar, büyük olasılıkla fetih ve yerleşim sürecinde kendilerine yurt sağlamış aşiret liderleri ile Emir ve Gazi’lerdir. Köy dışında, dağ başlarında mezarları bulunur, çoğunun adı bile unutulmuştur. Ancak mezarları hala Türk töresine göre korunur, saygı duyulur ve mezarları başında dualar edilir. Hatta bazılarına birçok olağanüstü güçler yüklenir.

Divan-ı Lügat-üt Türk’te Baba sözcüğü, Dede ile aynı tutulmaktadır. Türk kültüründe saygı, güç ve koruyuculuk ifade eder. Hangi tarikattan olursa olsun, erken dönemde bütün Asyalı Dervişler için Baba sıfatı kullanılmıştır. 2 Özellikle süreçte oynadıkları rol nedeniyle, Horasanlı Babalar üzerinde Asya’nın büyük dini lideri Ahmet Yesevi’nin büyük etkisi olmuştur. 4 Bu ilk dönem dervişleri üzerinde İslam-Şamanizm etkisi vardır. Bütün Baba, Dede sıfatlarını sadece Bektaşilere bağlamamak gerek.

Ahi’leri, Ahi Babaları sadece Ahi Evran’ın kentlerdeki Esnaf Örgütü olarak hapsetmemek gerek. Türkleşme ve yerleşim sürecinin başında, savaşçı ve köyler kuran bir işlevin sahibi olarak görüntülenmelidirler.

Ege’nin fethinde önderlik eden Emir’lere verilen daha çok evlatlık mülkler olarak yapılan vakıflar, Balkanlar’da tutunmayı ve yerleşimi hedeflediğinden zenginlik göstermektedir. Ege’deki şartlara benzeyen ikinci Rumeli Coğrafyası, çok geçmeden gezici Emir, Baba ve Şeyh Zaviye bahçelerine dönüşmüştür.

SARU SALTUK ;

Batı Anadolu ve Balkanların Türkleşmesinde önemli katkıları bulunan Horasan Erenlerindendir. Asıl adı Hızır’dır. İlk çıkış noktası Kütahya’nın Okçular köyü Zaviyesidir. Yaygın düşünce olarak Hacı Bekteş Veli tarafından Ege ve Balkanlar’ın Türkleşmesi için gönderildiği fikridir. Aydın Bozdoğan ve Biga Zaviyeleri, Kemalpaşa, Çanakkale ve Lapseki Zaviyeleri ve Balkanlara geçerek Varna’da kapsamlı Zaviyesi vardır. Manisa Alaşehir Yeşilyurt’ta Türbesi, E. Çelebi’ye göre Babaeski’de makam mezarı vardır. 2 Türkmen ailelerle birlikte Balkanlara geçen Saru Saltuk, Balkanlarda, Kırım’da geniş coğrafyada etkili olmuştur. Özellikle Dobruca’da, mezarı ve Zaviyesi, Yugoslavya’da mezarları vardır. Bölgenin Türkleşmesi ve İslamlaşmasında önemli etkileri olmuştur. İbni Batuta, Ahi Baba olarak hakkında geniş bilgiler vermiştir.

BALABAN BABA (Emir) ;

Küçük Menderes Havzasının önemli Türkmen Baba’larından biri olan Balaban Bey, Aydınoğulları Beyliği ile tarih sürecine katılan Bektaşi Baba’larından biridir. Ege’de, özellikle Marmara ve Rumeli’de adı efsaneleşmiştir. Evliya Çelebi de Bektaşi olduğunu ileri sürer.

Ödemiş’e bağlı Balabanlı köyü (buradaki makam mezarı kitabesinde 1308-1368 bilgileri bulunmaktadır.), onun yerleşime açtığı köylerdendir. Burada makam mezarı vardır. Bıraktığı iz oldukça canlıdır. Özellikle Marmara ve Rumeli’de oldukça etkili olduğu adını taşıyan yerleşim yerlerinden anlaşılmaktadır. Orta Ege’den başlayan serüven Balkanlar’da noktalanmaktadır. Bergama Balabanlı köyü, Manisa Yunt Dağı, Bilecik söğüt, Kocaeli Derbent, Kandıra, Bursa Orhaneli, Yenice, Mudanya, Çanakkale Ayvacık, Edirne İpsala Maksutlu, Uzunköprü, Tekirdağ Muratlı ve Malkara’da yerleşim yerlerine adını vermiş, bu Balkanlarda da devam etmiştir.

Yatağan Baba ile olan dostlukları, Balkanlarda da devam etmiştir. Yıldırım Bayezıd tarafından, Yatağan Baba ile birlikte kendisine evlatlık mülkler verilmiştir. Mezarı Yatağan Baba ile birlikte Edirne’de aynı Türbede bulunmaktadır. 2

Bulgaristan’da bulunan, Silistre Akkadınlar ilçesi Balabanlar (Zlatoklas) köyü, Eski Cuma Yayla Köy ilçesi Balabanlar (Razdeltsi) köyü, Kırcaali Mestanlı ilçesi Balabanlar (Balabanlı)  (Balabanovo) köyü, Eski Zağra Eşekçi ilçesi Balabanlı (Edrovo) ( 7, 8 ) köyü, Hasköy Kayacık ilçesi Balabanlı (Velikan) köyü, Burgaz Sungurlar ilçesi Balabaş (Balaban) (Balabançevo) köyü, Burgaz Karinabat ilçesi Hacı Balabanlı (Dragantsi) köyü, Burgaz Karinabat ilçesi Yanık Balabanlı (Asparuhovo) köyü, Razgrad Kemaller ilçesi Eski Balabanlar (Vazovo) köyü, Razgrad Zavut ilçesi Yeni Balabanlar (İvan Şişmanovo) köyü, 11, köylerinin, Yunanistan’dan Romanya, Moldova ve Ukrayna’ya kadar Balaban adını taşıyan köyler de bu Emir ya da onunla birlikte giden Türkmenler ve bu Boy’a mensup Türkmenler tarafından kurulmuş olması ya da onun adını taşıma ihtimali vardır. 3

Türkiye’de ise, Bursa ili Büyükorhan, Diyarbakır ili Eğil, Edirne ili Uzunköprü, Gaziantep ili Kargamış, İzmir ili Bergama, İzmir ili Kınık, Kırklareli ili Demirköy, Kocaeli ili merkez, Kandıra, Malatya ili Darende, Mardin ili Nusaybin Balaban köyleri, Tekirdağ Muratlı ilçesi Balabanlı köyü, İzmir Ödemiş ilçesi Balabanlı köyü (Balaban, 15. yüzyılda Halep bölgesinde yaşayan Köpekli Avşarı’nın obalarındandır. Osmanlılar zamanında iskan politikası sonucu Maraş ve çevresi, Batı Anadolu''nun muhtelif yerleri, Belih Nehri ve Rakka çölleri ile Sıvas ve Karaman eyaletlerine iskan oldular. İlerleyen yıllarda bulundukları yerden göçe başlayan Balaban Avşarlarının (Balkanlardan Doğu Anadolu''ya kadar) Anadolu''nun çeşitli yerlerine yerleştikleri biliniyor. Nitekim günümüzde Aydın’ın Seferihisar ve Doğanbey yörelerinde yaşayan Balabanlılar ile Tunceli''de varlığını sürdüren Balabanlılar, bunların ahfadıdır. Köy, adını muhtemelen Balaban Avşarlarından almıştır.) 9 köylerinin mevcudiyeti Balaban Baba’nın veya Balaban Obasının adını taşıyan yerler olarak görülebilir. 3

Henüz yorum yapılmamış, ilk yorumu sen yap

Yorum Yazın